Witamina C jest obok witaminy A jednym z najlepiej przebadanych surowców kosmetycznych. Jej działanie jest potwierdzone licznymi badaniami. Może być stosowana w ramach profilaktyki przeciwzmarszczkowej od 20 roku życia, lub w celu redukcji zmarszczek w późniejszym wieku.
Witamina C, czyli kwas askorbowy (kwas askorbinowy) jest rozpuszczalną w wodzie witaminą uczestniczącą w licznych procesach metabolicznych organizmu ludzkiego, bardzo wrażliwą na działanie różnych czynników zewnętrznych.
Kwas askorbinowy występuje w dwóch formach: lewoskrętnej i prawoskrętnej. Tylko forma lewoskrętna, czyli kwas L-askorbinowy wykazuje 100% biologicznej aktywności witaminowej. Może być ona przyswajana przez organizm i wykorzystywana przez skórę.
Człowiek nie ma zdolności syntezy tej witaminy i musi dostarczać ją z zewnątrz np. z pożywieniem. Największą ilość witaminy C zawierają świeże owoce (czarna porzeczka, cytryny, truskawka) i warzywa (pietruszka, warzywa kapustne). Jednak zwiększenie kwasu askorbinowego w skórze jest ograniczone nawet jeśli będziemy go przyjmować w bardzo dużej ilości w codziennej diecie. Dlatego też najlepiej aplikować go bezpośrednio na skórę.
Kwas askorbowy jest jedną z witamin najczęściej stosowanych w kosmetyce.
Witamina C zawarta w preparatach miejscowych łatwo ulega utlenieniu w kontakcie z powietrzem oraz degradacji pod wpływem światła i ciepła, a jej wchłanianie przez skórę i absorpcja są zależne nie tylko od stężenia kwasu askorbinowego ale również od pH podłoża. Penetracja związku zawartego w preparatach do stosowania miejscowego przez grubą warstwę rogową możliwa jest, jeśli ich pH ma wartości mniejsze niż 3,5. Preparaty o tak niskim odczynie mają jednak działanie drażniące na skórę.
Formy witaminy C
Zanim kupimy kosmetyk z witaminą C, warto sprawdzić jaka formę zawiera dany produkt i w jakim stężeniu została ona zastosowana. Forma witaminy C jest podstawą jej trwałości oraz działania w preparacie, dlatego też chciałabym dokładniej omówić to zagadnienie.
Pierwsze kremy z witaminą C wykorzystywały jej aktywną formę, czyli kwas L-askorbinowy. Dużym problemem w przypadku zastosowania kwasu L-askorbinowego w kosmetyku była jego niestabilność. Pod wpływem powietrza, w bardzo krótkim okresie czasu od otwarcia produktu (około miesiąca), kwas L-askorbinowy ulegał utlenieniu, a w efekcie jego stężenie malało o połowę w porównaniu do wartości deklarowanych na początku. Procesowi temu towarzyszyło szybkie żółknięcie/brązowienie preparatu (na skutek rekcji utleniającej prowadzącej do kwasu dehydroaskorbinowego), co dodatkowo dostarczało negatywnych wrażeń estetycznych konsumentom. Stabilny jest natomiast kwas askorbinowy w stanie proszku. Może on przetrwać nawet parę lat. Jednak przez rozpuszczenie go w wodzie staje się wrażliwy na czynniki zewnętrzne i swobodnie poddaje się rozkładowi, tracąc swoje pozytywne właściwości.
Kwas L-askorbinowy (INCI: Ascorbic acid)
Jest to najbardziej znana forma witaminy C, która posiada wysoką skuteczność działania. Ze względu na niskie pH oraz kwasowy charakter może wywoływać podrażnienia, szczególnie u osób o bardzo wrażliwej skórze. Poza tym jest wyjątkowo niestabilna. Pod wpływem czynników zewnętrznych tj. temperatura, światło, tlen, środowisko wodne, nieodpowiednie pH łatwo ulega rozkładowi, tracąc swoje właściwości.
Produkty z kwasem askorbinowym mają krótki okres ważności – ok. 3-4 miesięcy. Kupując kosmetyk z tą formą witaminy C nie mamy pewności, czy jest ona jeszcze aktywna. W ofercie sklepów internetowych z surowcami kosmetycznymi tj. Biochemia Urody można kupić produkty na bazie kwasu askorbinowego o gwarantowanej świeżości. Efektywne stężenie dla tej witaminy mieści się w przedziale 15-20%. Kwas L-askorbinowy przynosi szybkie efekty rozświetlenia i poprawy kolorytu zszarzałej skóry.
Ze względu na niską stabilność witaminy C w postaci biologicznie aktywnego kwasu askorbinowego, naukowcy zaczęli poszukiwać innych form witaminy C, o wyższej stabilności i mniejszych skłonnościach do rozkładu.
Liposomalna witamina C
Penetracja kwasu askorbinowego, rozpuszczalnego w wodzie, w lipidowe warstwy naskórka jest utrudniona. Aby mógł on wniknąć głęboko w skórę, rozdrabnia się go, poddając procesowi mikronizacji i umieszcza w niezwykle małych kapsułkach, zwanych liposomami.
W celu poprawy trwałości preparatów zaczęto stosować estryfikowane pochodne kwasu L-askorbinowego (takie jak palmitynian askorbylu, stearynian askorbylu, sól magnezowa fosforanu askorbylu, sól sodowa fosforanu askorbylu), ponieważ wykazują one większą stabilność w porównaniu z witaminą C.
Palmitynian askorbylu (INCI: Ascorbyl Palmitate)
Palmitynian askorbylu pomimo dużej stabilności, posiada małą aktywność biologiczną, ma ograniczoną przenikalność przez naskórek. W skórze szybko ulega przekształceniu do czystej postaci witaminy C. Użyty w stężeniu 10% może działać hamująco na produkcję melaniny. Pochodna ta przyśpiesza gojenie ran spowodowanych zbyt intensywnym kontaktem ze słońcem oraz zmniejsza zaczerwienienia z nim związane, dlatego też jest używana w kosmetykach stosowanych po opalaniu. Dodatkowo zapobiega negatywnemu działaniu wolnych rodników, więc może być wykorzystywana jako czynnik zapobiegający fotostarzeniu skóry.
Sól magnezowa fosforanu askorbylu (INCI: Magnesium Ascorbyl Phosphate (MAP))
Jest ona stosowana w kosmetykach do skóry wrażliwej, wykazuje skuteczne działanie rozjaśniające oraz antyoksydacyjne w stężeniach powyżej 10%. MAP pobudza odbudowę włókien kolagenowych oraz przeciwdziała wpływowi wolnych rodników. Antyoksydacyjne działania MAP są parokrotnie mniejsze niż samego kwasu o tym samym stężeniu, więc aby kosmetyk był efektywny, należy zastosować wysokie stężenie MAP, co najmniej 15%.
Sól sodowa fosforanu askorbylu (INCI: Sodium Ascorbyl Phospate (SAP))
Posiada ona podobne właściwości do soli magnezowej fosforanu askorbylu. Dodatkowo działa antybakteryjnie, dzięki czemu stosuje się ją w preparatach przeciwtrądzikowych.
Niestety SAP i MAP mają ograniczoną przenikalność przez naskórek. Część związku, której uda się wniknąć głębiej, musi przekształcić się w aktywną formę witaminy C, aby móc zadziałać.
Glukozyd askorbylowy (INCI: Ascorbyl glucoside)
Jest on wytwarzany z witaminy C oraz skrobi. Po zastosowaniu na skórę, pod wpływem enzymów powoli uwalnia kwas askorbinowy, dzięki czemu wnika w głębsze warstwy naskórka,
Przełomem było pojawienie się w kosmetyce nowej pochodnej witaminy C:
Tetraizopalmitynianu askorbylu – olejowej formy witaminy C (INCI: Tetrahexyldecyl Ascorbate lub Ascorbyl Isostearate)
Dr. D. Fernandes – znany na świecie chirurg plastyk, nazwał pojawienie się Tetraizopalmitynianu askorbylu nową erą w karierze witaminy C w kosmetyce. Jest to obecnie najbardziej stabilna i najdroższa pochodna witaminy C, która może być stosowana zamiast lub wspólnie z kwasem askorbinowym.
Ze względu na bardzo wysoki stopień penetracji w głąb skóry i dobrą przepuszczalność pochodna ta wykazuje wysoką efektowność i skuteczność działania już przy stężeniu 1-3%. Ponieważ występuje w postaci płynnego olejku bardzo łatwo można ją wprowadzić do formuły kosmetyków. Nie powoduje ona podrażnień, ani łuszczenia się skóry, dlatego jest odpowiednia dla osób ze skórą delikatną. Tetraizopalmitynianu askorbylu wykazuje działanie antyoksydacyjne, działa przez dłuższy czas niż kwas askorbinowy, lecz niestety wolniej. Ponadto ochrania struktury lipidowe skóry przed stresem oksydacyjnym a także hamuje spadek odporności i uszkadzanie materiału genetycznego powodowane promieniowaniem UVA i UVB. Z tego względu jest stosowana w kosmetykach do ochrony przeciwsłonecznej. Olejowa forma witaminy C stymuluje syntezę kolagenu, wykazując wyższą efektywność niż kwas askorbinowy oraz hamuje działanie enzymów z grupy metaloprotein, które rozkładają kolagen i elastynę, dzięki czemu poprawia jędrność skóry i spłyca zmarszczki. Ma działanie rozjaśniające, dzięki spowalnianiu produkcji melaniny. Wzmacnia naczynia krwionośne oraz wpływa pozytywnie na gojenie. Ma działanie przeciwzapalne.
Mincer Pharma zastosowała ta formę w produkcie Vita C Infusion Przeciwzmarszczkowe Serum Olejowe (w produkcie tym znajduje się 7% stabilnej, olejowej formy witaminy C).
Etylowany kwas askorbinowy (INCI: Ethyl Ascorbic Acid)
Jest to nowa, stabilna forma witaminy C przez 6-12 miesięcy, rozpuszczalna w wodzie. Kosmetyki z tą formą mogą mieć postać wodnistych serum. Jej efektywne stężenie wynosi 10%. Odpowiednia dla cer wrażliwych. Nie powoduje szczypania ani podrażnienia skóry. Potrzebuje jednak więcej czasu, aby zadziałać. Przykładowym produktem zawierającym ta formę jest AA Code Sensible,Power C+Serum rozświetlające – zawiera 10% stabilnej, etylowanej formy kwasu askorbinowego.
Podsumowanie: obecnie najskuteczniejszą pochodną witaminy C jest Tetraizopalmitynian askorbylu – olejowa forma witaminy C (INCI: Tetrahexyldecyl Ascorbate)
Działanie witaminy C
Działanie depigmentacyjne
Efektem działania witaminy C jest rozjaśnienie i poprawa kolorytu skóry, ponieważ hamuje ona proces wytwarzania melaniny (barwnika skóry).
Pośrednie ziałanie nawilżające
Witamina C pobudza syntezę ceramidów. Są to związki lipidowe, występujące w warstwie rogowej naskórka, odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowego nawilżenia skóry. Pośrednio więc witamina C bierze udział w odnowie bariery naskórkowej, a tym samym chroni skórę przed nadmiernym wysuszeniem. Odpowiedni skład ceramidów w skórze zapewnia jej jędrność i spowalnia procesy starzenia skóry.
Silne działanie antyoksydacyjne – spowolnienie procesów starzenia
Dzięki zdolności do oddawania elektronów i neutralizowania wolnych rodników, witamina C działa antyoksydacyjnie (przeciwutleniająco).
Wewnątrzkomórkowy i zewnątrzkomórkowy stres oksydacyjny inicjowany przez wolne rodniki jest jedną z przyczyn starzenia skóry, który objawia się tworzeniem zmarszczek i powstawaniem przebarwień. Jednym z czynników zwiększającym zawartość wolnych rodników w skórze jest promieniowanie UV. Witamina C, neutralizując wolne rodniki, zapobiega fotostarzeniu, czyli procesowi starzenia indukowanego promieniowaniem ultrafioletowym.
Działanie przeciwzmarszczkowe – witamina C niezbędna w procesie tworzenia kolagenu
Witamina C bierze udział w syntezie kolagenu I i III, uczestnicząc w formowaniu wiązań krzyżowych kolagenu w procesie hydroksylacji proliny i lizyny. Kolageny I i III są zasadniczymi składnikami skóry właściwej i substancją podporową naczyń krwionośnych.
Ponadto pobudza syntezę (produkcję) tkankowego inhibitora metaloproteinaz TIMP (tissue inhibitor of metalloproteinase– MMP). Można wyróżnić cztery grupy inhibitorów metaloproteinaz (występujące w przestrzeni zewnątrzkomórkowej oraz płynach ustrojowych). Najpowszechniej występującymi TIMPs w tkankach są TIMP-1 i -2. Hamowanie proteolitycznej aktywności MMP zachodzi poprzez tworzenie kompleksów miedzy aktywnymi formami metaloproteinaz lub proenzymów, a ich tkankowymi inhibitorami. Hamując ekspresję i aktywność metaloproteinaz można opóźnić proces starzenia.
Działanie przeciwobrzękowe
W badaniach naukowych potwierdzono, że suplementacja witaminy C przyspiesza wchłanianie obrzęków tkanek, powstałych po oparzeniach oraz przyspiesza proces regeneracji skóry po oparzeniu.
Działanie immunostymulujące
Witamina C aktywuje przeciwciała i zwiększa odporność na różne czynniki infekcyjne.
Działanie ochronne
Spowalnia procesy fotostarzenia skóry także poprzez hamowanie biosyntezy nieprawidłowej elastyny.
Zapobiega powstawaniu rumienia wywołanego ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe B oraz chroni jądra komórkowe keratynocytów przed uszkodzeniami i zmianami doprowadzającymi do tworzenia komórek typu sunburn.
Działanie gojące
Będąc niezbędną w procesie tworzenia kolagenu, warunkuje prawidłowy przebieg procesu gojenia ran i utrzymanie mechanicznej odporności ścian naczyń włosowatych.
Prace badawcze dostarczyły dowodów na korzystny wpływ witaminy C podawanej łącznie z cynkiem, białkami i argininą w odżywkach wysokoenergetycznych, na zapobieganie rozwojowi odleżyn w skórze oraz przyspieszanie procesu gojenia owrzodzeń i ran.
Działanie przeciwzapalne
Działanie przeciwzapalne witaminy C wynika ze zmniejszania aktywności jądrowego czynnika transkrypcyjnego NFκ-B, odpowiedzialnego za wytwarzanie cytokin prozapalnych, między innymi interleukiny 10 (IL-10). Estry witaminy C mogą wspomagać leczenie zapalnych chorób skóry, takich jak wyprysk i łuszczyca.
Działanie witaminy C może zostać przedłużone przez jednoczesne podawanie rutyny (posiada właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne a jej działanie jest bardziej efektywne przy łącznym podawaniu witaminy C)
Kliniczne efekty działania witaminy C na skórę powodują więc zwiększenie właściwości naprawczych skóry, opóźnienie procesów starzenia a tym samym wygładzenie wzmożonego poletkowania skóry, redukcję zmarszczek, poprawę elastyczności i kolorytu skóry, rozjaśnienie przebarwień.
Warto pamiętać o tym cennym składniku aktywnym, jakim jest witamina C w codziennej pielęgnacji skóry.
Źródło:
- Pawlaczyk M, Korzeniowska K, Rokowska-Waluch A. Witamina C i skóra. FARMACJA WSPÓŁCZESNA 2012; 5: 174-178
- Kwiatkowska B. Skóra- azjatycka pielęgnacja po polsku. Pascal 2017, 129-138
- Chłopicka J. Stosowanie witaminy C w kosmetykach. Oblicza kosmetologii.
- Zabiegała A. Witamina C w świetle najnowszych doniesień naukowych. www.biotechnologia.pl
- Bajcer M, Cwil P, Kania B, Maślanka E, Gutowicz M. Wpływ witamin antyoksydacyjnych na skórę i ich znaczenie w kosmetologii. KOSMETOLOGIA Nr 1 (1)/2016: 28-36
- Lipniak D. Kosmeceutyki. Świat przemysłu kosmetycznego 3/2011: 15